۰۹۹۲

در علوم سیاسى و حقون مدنى و همچنین در تفسیر لغوى وطن اختلاف نظرى وجود دارد .

بعضى از متفکرین علوم سیاسى معتقدند که وطن یک انسان عبارت از جایگاهى است که در آن زندگى مى کند .

بعضى دیگر میگویند : براى صدق وطن کافى نیست که جایگاهى براى زندگى یک انسان بوده باشد ، بلکه باید روابطى طبیعى یا قراردادى با آن جایگاه داشته باشد ، مانند زاییده شدن در آن جایگاه و پذیرش آداب و رسوم و حقوق و اخلاق و مذهب مردم آن جایگاه . گروهى مسئله همزبان بودن و روابط دیگرى را نیز براى تحقق ( مواطن و هموطن ) ذکر کرده اند .

بنظر میرسد مفهوم رابطه یک انسان با جایگاهى که در آن زندگى میکند ، کاملا نسبى بوده باشد . [ 196 ] هر چه که ریشه هاى وجودى طبیعى یک انسان در یک جایگاه زیادتر و قوى تر بوده باشد ، مسلم است که ارتباط آن شخص از نظر روانى و طبیعى و قراردادى با آن محل بیشتر و قوى تر خواهد بود .

این یک مسئله کاملا طبیعى است که چنانکه انسان هر اندازه هم از نظر شخصیت روانى و حقوقى و علمى و اجتماعى از پدر و مادر خود فاصله داشته باشد ، باز بآن دو موجود ( پدر و مادر ) بعنوان منشأ اصلى وجودش مى نگرد ، همچنین جایگاهى که براى یک فرد وطن اصلى تلقى شده و ریشه هاى وجودى خود را از آن مى بیند ، هر اندازه هم آن وطن از موقعیت فعلى انسان برکنار بوده باشد ، باز نوعى از حساسیت لطیف درباره آن وطن در درون خود مشاهده مى کند .

براى تصدیق این معنى کافى است که اوراق تاریخ بشرى را با دقت زیر و رو کنیم تا ببینیم این حساسیت چه قربانى ها که نگرفته و چه انسان ها را که میلیونها بخاک و خون نیاغشته است .

هم اکنون که نیمه دوم از قرن بیستم است و کلمه انترناسیونالیسم ( جهانى ) مانند تنفس ضرورى از دهان زن و مرد و کوچک و بزرگ و پیشرو و پسرو برمیآید ، اگر درست تحلیل شود و دقت کافى مبذول گردد ، خواهیم دید که کلمه انتر تنها بعنوان مقدمه و مدخل به ناسیونالیسم ( وطنى ، ملى ) است ، نه اینکه واقعاً مقصود گویندگان چشمگیر ، آن جهان وطنى است که خطابه ها و نسخه هاى مبتذل کتابها براى خریدارى افکار گفته میشود .

بهر حال گمان نمیرود ناپلئون ها از گفتن انترناسیونالیسم امتناع بورزند ، بلکه مقصود حقیقى شان را باید دریافت که عبارتست از اینکه حقوق و سیاست و اخلاق و اقتصاد و تمام ایدئولوژى ها حتى خود انسانها باید جهانى بوده باشند ، بشرط اینکه وطن همه جوامع و ملل خود پاریس و کاخ ناپلئون را مثلا جایگاه نزول وحى آن مسائل و ایده ها و انسانهاى جهانى بدانند گویى همه [ 197 ] مردم از ایمان و شئون الهى آن ، و از عظمت هاى انسانى و تحولات تکاملى آنها تنها و تنها حب الوطن را ملایم مذاق خود میدانند .

میگویند : جمعى از فضلاء براى گردش بیرون رفته بودند ، شخصى را دیدند که با لباس و قیافه ژولیده از دامنه کوهى عبور میکند . اعضاى مجمع گفتند : او را صدا کنیم و قدرى با او به گفتگو بپردازیم . صدایش کردند ، او هم اجابت کرد و آمد در مجمع آنان شرکت کرد . پس از گفتگوهاى معمولى ، پرسیدند : آقاى درویش ، نماز هم میخوانید یا نه ؟

پاسخ داد : نه هرگز آن جمعیت از روى تعجب پرسیدند : چرا نماز نمیخوانى ؟ گفت بدستور قرآن عمل مى کنم . گفتند : در کجاى قرآن نوشته است نماز نباید خواند ؟ درویش پاسخ داد : « و لا تقربوا الصلوة » ( بنماز نزدیک نشوید ) گفتند : چرا دنبال آیه را نمیخوانى که فرموده است : « و انتم سکارى » که معناى مجموع آیه چنین مى شود که : در حال مستى و بیخودى ناشى از پرخورى و سایر عوامل پراکنده کننده حواس بنماز نزدیک نشوید .

درویش پاسخ مى دهد : اى بابا ، مگر همه مسلمانها بهمه قرآن عمل مى کنند ؟ من بمقدارى از قرآن عمل مى کنم ، شما هم بروید بمقدار دیگر عمل کنید باید در نظر گرفت که پدیده انس انسانى و بطور عموم انس هر جاندارى با محیط زادگاه و زندگى اش ریشه اى بس قویتر و نافذتر از آن دارد که در موضوع وطن منحصر گردد ، این انس و وابستگى حتى به موضوعاتى از قبیل حیوان و درخت و حتى ساختمان سکونت و ماشین نیز . سرایت مى کند . بطور فراوان دیده شده است که موضوعات مزبور که چند ماه یا چند سالى مورد علاقه انسان قرار گرفته است ، با او بگفتگو مى پردازد و به از دست رفتن آنها حسرت مى خورد و در موقع یادآورى آنها حالت روانى رقت بارى را در خود احساس مى کند . [ 198 ] این انس و علاقه از نظر طبیعت انسانى به وطن و اشیاء مورد علاقه جاى تردید نیست و ریشه اساسى آن از اجابت و تسلیم آن اشیاء در مقابل بروز و گسترش حیات آدمى سرچشمه میگیرد ، گویى طبیعت حیات چنین تلقى کرده است که آن اشیاء میدانى براى زندگى او باز کرده اند .

بنابراین ، حب الوطن بهمه اشیاء از موضوعاتى که مورد شدیدترین علاقه حیات است ( کالبد مادى و اجزاء درونى و برونى آن ) گرفته تا کتابى که محصل چند روز با آن سروکار داشته است ، از زادگاه و محیط زندگى گرفته تا کوى معشوق که ممکن است میلیونها فرسخ با وطن خود عاشق فاصله داشته باشد ، همه و همه را شامل میشود .