۰۴۸۵

این معنى که در گروهى از آیات آمده است ، یکى از اساسى ترین عناصر فتنه است که عبارت است از عامل تحرک و هیجان درونى که در آن ، اصول و قوانین به تلاطم مى افتند و حتى حاکمیّت شخصیت براى ایجاد آرامش و قرار گرفتن در مسیر صحیح ، متزلزل مى گردد :

وَ کَذلِکَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِیَقُولُوا اَ هؤُلاءِ مَنَّ اللَّهِ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنا اَ لَیْسَ اللَّهُ بِاَعْلَمَ بِالشَّاکِرینَ

1 . ( و بدینسان بعضى از آنان را بوسیله بعضى دیگر مفتون ساختیم ، تا بگویند آیا اینان ( مردم با ایمان که بینوایان جامعه محسوب مى شوند ) هستند که در میان ما مورد احسان خداوندى قرار گرفته اند ، آیا خداوند به سپاسگذاران داناتر نیست ) .

نزول این آیه در آن مورد بوده است که اغنیاء و چشمگیران جامعه پیش پیامبر اکرم ( ص ) آمده خواستار امتیازى گشتند .

این امتیاز چنین بود که پیامبر موقعیت اجتماعى آن اغنیاء و اشراف را منظور نموده حساب آنان را از بینوایان تفکیک کند . خداوند متعال خواسته آنان را مطرود اعلان فرموده آیه پیش از آیه فوق را نازل نمود :

وَ لا تَطْرُدِ الَّذینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالغَداةِ وَ الْعَشِىِّ یُریدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْى ءٍ وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْى ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمینَ

2 . ( 1 ) الانعام آیه

53 . ( 2 ) الانعام آیه

52 . [ 93 ]

( آنان را که صبحگاه و شامگاه پروردگار خود را مى خوانند و تنها خود او را مى خواهند ، طرد مکن ، چیزى از حساب آنان بر تو نیست و چیزى از حساب تو بر آنان نمى باشد ، اگر آنان را طرد کنى از ستمکاران خواهى بود ) .

آیه مورد بحث مى گوید : برقرار کردن تساوى میان همه افراد جامعه و اینکه آن بینوایان شایسته پرچمدارى رشد و تکامل شده اند ، براى آن اغنیاء و اشراف گران آمده ، مى گفتند :

شگفتا ، این بینوایانند که خدا آنانرا بر ما برترى داده رهروان منزلگه کمال معرفى مى نماید ؟

خداوند خطا و اشتباه آنان را گوشزد نموده مى گوید : از حکمت عالیه ما است که بدون توجه به موقعیّت هاى دروغینى که انسان ها در زندگى اجتماعى براى خود کسب مى نمایند ، مردم آماده پذیرش واقعیت را [ اگر چه در پایین ترین سطوح مجتمع جاى گرفته باشند ] مورد عنایت قرار داده ، پیشروان قافله تمدن ها مى نماییم .

این یک آزمایش بسیار مهمى است که چشمگیران با اعتقاد به انحصار شایستگى در خویشتن ، در آن قرار مى گیرند .

درون آنان با محتویات خودخواهى ها و خود کامگى ها و صدها پدیده هاى ناشى از اصول خودمحورى ، متلاطم مى شود و حالت مفتونى پیدا مى کنند .

اگر آنان لحظاتى بیندیشند و از عقل و وجدانشان اطلاعات مستقیم و ناب درباره موجودیت واقعى خود به دست بیاورند ، این حق روشن را خواهند دید که همه چیز را مى دانند جز این حقیقت را که چنانکه اشکال چشم و ابرو و اندام و لباس بازگو کننده حقیقت حیات و روح آدمى نیست ، همچنان اشکال چشمگیرى که آنان از موجودیت دروغین خود با زیرکى ها و حیله گرى هاى گوناگون در جامعه منعکس ساخته اند ، کمترین دلالتى بر واقعیت آنان ندارد .

ایکاش یک هزارم کوشش ها و تکاپوهایى را که براى منعکس ساختن خود دروغین در جامعه صرف کرده اند ، در تفسیر و توجیه معناى انسان مبذول مینمودند تا بفهمند که امتیاز و عظمت واقعى بیش از یک عامل ندارد و آن عبارتست از احساس

[ 94 ]

تعهد برین که از شناخت واقعى انسان شروع مى شود و در انسان شدن ایفاء میگردد .

اَ حَسِبَ النَّاسُ اَنْ یُتْرَکُوا اَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ . وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّه الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبینَ

1 . ( آیا مردم گمان مى کنند که به حال خود واگذار شوند که بگویند : ما ایمان آوردیم و مورد آزمایش قرار نگیرند . ما مردمانى را پیش از آنان آزمایش کردیم ، تا راستگویان و دروغگویان در [ صفحه هستى که جلوه گاه ] علم خداوندى است ، منعکس گردند ) .

با نظر به امثال این آیات روشن مى شود که فتنه داراى جنبه مثبتى مى باشد که خداوند آن را بخود نسبت مى دهد .

وَ اعْلَمُوا اَنَّما اَمْوالُکُمْ وَ اَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ

2 . ( و بدانید که اموال و فرزندان شما وسیله هایى براى آزمایشند ) .

کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوَکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ

3 . ( همه نفوس طعم مرگ را خواهند چشید و شما را با شرّ و خیر به آزمایش مى کشیم و به سوى ما خواهید برگشت ) .

اِنْ هِىَ اِلاَّ فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِها مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدى مَنْ تَشاءُ

4 . ( [ خداوندا ، این حادثه ] نیست مگر آزمایشگرى تو ، با این حادثه کسى را [ که خود را در مجراى مشیت تو آماده ضلالت ساخته است ] گمراه میکنى و کسى را [ که خود را در مجراى مشیت تو آماده هدایت کرده است ] هدایت مى نمائى ) .

( 1 ) العنکبوت آیه 2 و

3 . ( 2 ) الانفال آیه

28 . ( 3 ) الانبیاء آیه

35 . ( 4 ) الاعراف آیه

155 . [ 95 ]

وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ اِلى ما مَتَّعْنا بِهِ اَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ

1 . ( چشمان خود را به سوى همسران آنان که چونان شکوفه حیات دنیا براى بهره ور شدنشان قرار دادیم ، دراز مکن ، این شکوفه هاى دنیوى وسیله آزمایشى است که براى آنان قرار داده ایم ) .

وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ اَحَدٍ حَتَّى یَقُولا اِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَکْفُرْ

2 . ( [ هاروت و ماروت ] سحر را به کسى تعلیم نمى کردند مگر اینکه مى گفتند :

ما جز آزمایش مقصدى نداریم ، کافر مباش ) .