نوعى از آشوب هاى درونى وجود دارد که بوجود آورنده آن ، خود انسان است و عامل اصلى این آشوب ها ، تمایلات مهار نشده درونى است که سدّ راه هر گونه اندیشه حقیقت یابى مى باشند .
در چنین حالات روانى پیکارهایى سخت در درون آدمى میان دو جبهه نیرومند ( تمایلات و اصالت حقیقت ) به راه مى افتند و آن را به صورت صحنه اى پر آشوب درمى آورند .
موقعى که این پیکار به سود امیال مهار نشده پایان مى یابد ، چهره منفى فتنه نمودار مى گردد . نمونه اى از این آیات بقرار زیر است :
یُنادُونَهُمْ اَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ قالُوا بَلى وَ لکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ اَنْفُسَکُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَ ارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْکُمُ الْأَمانِىُّ حَتَّى جاءَ اَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّکُمْ بِاللَّهِ الْغُرُور
3 . ( [ منافقان در روز قیامت مردم با ایمان را که با نور الهى براه مى افتند ] صدا
( 1 ) طه آیه
131 . ( 2 ) البقره آیه
102 . ( 3 ) الحدید آیه
14 . [ 96 ]
مى کنند که مگر ما با شما نبودیم ؟
آنان پاسخ مى دهند : بلى ، و لکن شما خود را فریب داده فرصت جویى نمودید و خود را به شک انداختید تا امر خداوندى در آمد و ظواهر فریباى دنیا شما را در مقابل خدا فریب داد ) .
وَ اِنْ کادُوا لَیَفْتِنُونَکَ عَنِ الَّذى اَوْحَیْنا اِلَیْکَ لِتَفْتَرِىَ عَلَیْنا غَیْرَهُ وَ اِذاً لاَتَّخَذُوکَ خَلیلاً
1 . ( آنان در این صدد برآمدند که درون ترا بشورانند و ترا از آن چیزى که بتو کرده ایم ، منصرف نمایند ، تا غیر از آن را بر ما افترا بزنى ، در این صورت ترا براى خود دوست اتخاذ مى کردند ) .
فَاَمَّا الَّذینَ فى قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ
2 . ( و اما کسانى که لغزشى در دل دارند ، دنبال آیات متشابه را مى گیرند و منظور آنان براه انداختن فتنه است ) .